Praktyczne wykorzystanie prawa cytatu

Kiedy piszemy artykuł, książkę, pracę magisterską, a nawet gdy prowadzimy blog internetowy, często pojawia się potrzeba skorzystania z fragmentów innych utworów. Chodzi tutaj o zdjęcia lub fragmenty tekstu. W takich momentach, przydatna staje się znajomość prawa cytatu, jako instytucji prawa autorskiego. Pozwoli to nam na ominięcie późniejszych nieprzyjemności związanych z naruszeniem cudzych praw do utworu, a także upewni nas co do samoistnego charakteru naszego utworu.

Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, istnieje możliwość odnoszenia się w swoim utworze do innych dzieł, w ramach tzw. dozwolonego użytku, którego jedną z form jest „prawo cytatu”. Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, po spełnieniu szeregu ustawowych warunków. Zgodnie z art. 29 ust. 1. wspomnianej ustawy „Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem, prawami gatunku twórczości.”

Z zacytowanego przepisu wynika, iż prawo daje nam możliwość udostępniania cudzych zdjęć i innych części utworów po spełnieniu pewnych warunków. Po pierwsze cytat musi być uzasadniony wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. Znaczy to, iż możemy korzystać z cudzych zdjęć posługując się prawem cytatu w następujących przypadkach:

• Wyjaśnienie – gdy zdjęcie lub fragment utworu niezbędne są do lepszego zrozumienia tekstu lub jako ilustracja problemu,
  Krytyczna analiza – gdy cytat z cudzego dzieła jest niezbędny do porównania z innymi lub w celu odniesienia się do jego treści.
• Nauczanie – celem cytatu musi być działalność naukowa. Co ciekawe może mieć też charakter komercyjny, jak np. warsztaty, czy serwisy internetowe, których celem jest ogólnie pojęta edukacja. Warunkiem jest to, aby cytowany fragment dzieła był ściśle powiązany z treścią naszego utworu.
• Prawa gatunku twórczości – przesłanka najbardziej niesprecyzowana. Umożliwia bowiem ona na korzystanie z cudzych dzieł, gdy jest to jedyny sposób na osiągnięcie celu twórczego.

Ponadto należy pamiętać, iż cytowany przez nas utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, aby nie było wątpliwości, co do tego, że powstało samoistne dzieło – tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 listopada 2004 r. Dlatego też, aby skorzystać z prawa cytatu musimy umieścić cudzy utwór w naszym samoistnym utworze. W rozumieniu prawa autorskiego utwór winien zawierać przejaw twórczy, aby być uznawany za utwór, a zacytowany fragment utworu cudzego go nie dominuje.

Należy pamiętać także, iż aby korzystać z prawa cytatu, cytat musi zostać właściwie oznaczony. Oznaczenie powinno zawierać imię i nazwisko autora i ewentualnie źródło. Nawet jeśli nie znamy autora, oznaczenie musi być dokonane na tyle dokładnie, aby nie przypisywać sobie autorstwa. Uznaje się, także, że oznaczenie cytatu powinno być dokonane zaraz przy cytacie, nie na końcu naszego dzieła.

Paweł Janicki
Radca prawny
LL.M.